ADDICTION RESEARCH CENTER ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ-ტესტი A S S I S T პირველად ჯანდაცვაში გამოსაყენებელი სახელმძღვანელო

Transcript

1 ADDICTION RESEARCH CENTER ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ-ტესტი A S S I S T პირველად ჯანდაცვაში გამოსაყენებელი სახელმძღვანელო

2 1 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ-ტესტი ASSIST პირველად ჯანდაცვაში გამოსაყენებელი სახელმძღვანელო

3 2 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST Published by the World Health Organization in 21 Under the title - The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test (ASSIST): manual for use in primary care (21) World Health Organization 21 The World Health Organization has granted translation and publication rights for an edition in Georgian to the Addiction Research Center Alternative Georgia which is solely responsible for the quality and faithfulness of the Georgian translation. In the event of any inconsistency between the English and the Georgian edition, the original English edition shall be the binding and authentic edition. alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skrining-testi (ASSIST) pirvelad jandacvasi gamosayenebeli saxelmzrvanelo (21) damokidebulebis kvleviti centri alternativa jorjia (217) ISBN mtargmneli: nino barzimisvili redaqtori: nino ardgomelasvili This report is published in the frame of the project Development of Human Resources, Evidence Base and Quality Standards in Addictology in Georgia, funded by EC, within the TEMPUS funding mechanism TEMPUS CZ-TEMPUS-SMHES ( / 1 1). This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. winamdebare gamocema dafinansebulia evrokomisiis mier TEMPUS-is dafinansebis meqanizmis gamoyenebit, proeqtis adamianuri resursebis, mtkicebulebata bazisa da xarisxis standartebis ganvitareba saqartvelos adiqtologiasi farglebsi TEMPUS CZ-TEMPUS-SMHES ( / 1 1). evrokomisiis mier am gamocemis mxardawera ar nisnavs misi Sinaarsis gaziarebas, romelic mxolod avtorebis mosazrebebs asaxavs. aqedan gamomdinare, evrokomisia pasuxs ar agebs am publikaciis Sinaarsze.

4 სარჩევი 3 sarcevi madlobas vuxdit saxelmzrvanelos danisnuleba ra aris ASSIST? ASSIST-is da mastan bmulixanmokle intervenciis SemuSaveba nivtierebis moxmarebis skriningis Catarebis safuzveli vis SeuZlia ASSIST-is gamoyeneba? romel klients unda Cautardes skriningi? nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebi calkeuli nivtierebit gamowveuli janmrtelobis specifikuri problemebi klientis gatvaliswineba ASSIST-is Catarebisas ASSIST-is Sesavali ASSIST kitxvaris gamoyenebis kargi praqtika rogor ivseba ASSIST kitxvari qulebis gamoyvana ASSIST kitxvaris mixedvit ASSIST qulebis interpretacia ASSIST qulebis dakavsireba mkurnalobastan rogor CavrToT ASSIST-iT skriningi yoveldriur praqtikasi gzamkvlevi danartebistvis danarti A. alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skriningtesti (ASSIST v3.1) B. ASSIST v3.1 pasuxebis barati C. ASSIST v3.1 ukukavsiris barati... 7 D. ASSIST ineqciis riskebis barati informacia klientebistvis E. adgilobriv enebze Targmna da adgilobriv kulturastan misadageba: resursi klinicistebisa da mkvlevarebistvis F. pasuxebi TviTtestirebis kitxvebze me-11 Tavidan G. testis ori scenari, or klienttan ( qloe da deivi ) klientis gamokitxvis scenari ASSIST v3.1 (qloe) klientis gamokitxvis scenari ASSIST v3.1 (deivi) gamoyenebuli literatura... 88

5 4 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST madlobas vuxdit es saxelmzrvanelo SemuSavda WHO ASSIST proeqtis farglebsi. koordi nacia da sponsoruli daxmareba gauwia da ganaxorciela jandacvis msoflio organizaciis (WHO) fsiqikuri janmrtelobisa da nivtierebis avadmoxmarebis departamentma, nivtierebis avadmoxmarebis martvis ganyofilebis TaosnobiT. saxelmzrvanelos avtorebi arian r. humeniuki, s. henri-edvardsi, r. ali, v. pozniaki da m. monteiro (R. Humeniuk, S. Henry-Edwards, R. Ali, V. Poznyak and M. Monteiro). sapilote Tavdapirveli monaxazi momzadda WHO ASSIST proeqtis III fazis farglebsi. mocemuli saxelmzrvanelos pirveli monaxazis SeqmnaSi didi wvlili miuzrvit Semdeg specialistebs, WHO ASSIST proeqtis III fazis samusao jgufis wevrebs: Tomas beibors (ass), maikl farels (gaertianebuli samefo), maria lusia formigonis (brazilia), rozeli boerngen de laserdas (brazilia), valter lings (ass), jon marsdens (gaertianebuli samefo), xose martines-ragas (espaneti), boni makris (ass), devid niuqombs (avstralia), hemraj pals (indoeti), sara saimons (ass), jenis vendetis (ass) (Thomas Babor, Michael Farrell, Maria Lucia Formigoni, Roseli Boerngen de Lacerda, Walter Ling, John Marsden, Jose Martinez -Raga, Bonnie McRee, Dav Newcombe, Hemraj Pal, Sara Simon, Janice Vendetti). saxelmzrvanelos samusao variantis momzadebas pilotirebistvis da Semdgomi damusavebistvis koordinirebas uwevdnen vladimir pozniaki (Vladimir Poznyak) da maristela monteiro (Maristela Monteiro), WHO-is fsiqikuri janmrtelobis da nivtierebis avadmoxmarebis departamentis TanamSromlebi, agretve reicel humeniuki (Rachel Humeniuk) da robert ali (Robert Ali), samxret avstraliis narkotikebis da alkoholis samsaxuridan es gaxlavt WHO-is TanamSromeli centri narkotikebis da alkoholis moxmarebis problemebis mkurnalobis kvlevebsi (avstralia). sapilote saxelmzrvanelo Caaswores robert alim da sonali minam (Sonali Meena) (avstralia). am samusaosi agretve miuzrvit wvlili WHO ASSISTis satatbiro komitetis wevrebsa da sxva specialistebs: Tomas beibors (ass), karina fereira-borgess (Carina Ferreira-Borges) (WHO AFRO), aleqsandra fleismans (Alexandra Fleischmann) (WHO), maria lucia formigonis (brazilia), valter lings (ass), hemraj pal (indoeti), rik rausons (Rick Rawson) (ass). saxelmzrvanelos dasrulebas da mis gamosvebas xelmzrvanelobda vladimir pozniaki (WHO). mas daxmarebas uwevdnen reicel humeniuki, sonali mina da lidia segura (Lidia Segura) (espaneti). administraciul sakitxebsi mati damxmareebi iyvnen tes narciso da (Tess Narciso) milene Sraiberi (Mylène Schreiber).

6 referirebistvis: Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL, Poznyak V and Monteiro M (21). The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test (ASSIST): manual for use in primary care. Geneva, World Health Organization. mocemuli dokumentis damatebebia: მადლობას ვუხდით Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Monteiro M (21). The ASSIST-linked brief intervention for hazardous and harmful substance use: manual for use in primary care ( ASSIST-Tan bmuli xanmokle intervencia nivtierebis saxifato da saziano moxmarebisas: saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis ). Geneva, World Health Organization. Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Meena S (21). Self-help strategies for cutting down or stopping substance use: a guide. ( TviTdaxmarebis strategiebi nivti erebis moxmarebis Semcirebis an SewyvetisTvis: gzamkvlevi ) Geneva, World Health Organization. winamdebare saxelmzrvanelos Sedgena da gamocema (inglisurenovani originalis), agretve WHO ASSIST proeqtis ganxorcieleba SesaZlebeli gaxda avstraliis kavsiris janmrtelobisa da daberebis departamentis da valensiis mtavrobis (espaneti) finansuri mxardawerit. 5

7 6 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST 1 saxelmzrvanelos danisnuleba mocemuli saxelmzrvanelo moiazreba ert kompleqtsi gamocemastan: ASSIST-Tan bmuli xanmokle intervencia nivtierebis saxifato da saziano moxmarebisas: saxelmzrvanelopirvelad jandacvasi gamoyenebistvis 1 da efuzneba teqsts alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skriningtesti (ASSIST): saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis. samusao versia pilotirebistvis 2. mocemuli saxelmzrvanelos mizania, gagacnot ASSIST da arweros, rogor unda iqnes is gamoyenebuli jandacvis dawesebulebebsi gansakutrebit, Temze dafuznebul pirveladi jandacvis dawesebulebebsi imisatvis, rom gamovavlinot nivtierebis momxmareblebi, uzrunvelvyot satanado xanmokle intervenciit an gadavamisamartot Sesabamis specialisttan. saxelmzrvanelosi arwerili iqneba: skriningisa da xanmokle intervenciis Catarebis safuzveli; nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebi; ASSIST-is ganvitareba da validizacia; rogor gamoviyenot ASSIST (administrireba, qulebis miniweba da interpretireba); rcevebi motivaciuri interviurebis dros nivtierebis moxmarebis Sesaxeb kitxvebis dasmis gasaadvileblad; rogor unda dainergos ASSIST skriningi yoveldriur praqtikasi. saxelmzrvanelos danartebsi mocemulia damatebiti informacia: danarti A Seicavs ASSIST kitxvaris nimuss. danarti B Seicavs ASSIST pasuxebis baratis nimuss klientebistvis. danarti C Seicavs ASSIST ukukavsiris baratis nimuss klientebistvis. danarti D Seicavs ineqciis riskebis baratis nimuss klientebistvis. danartsi E mocemulia informacia, Tu rogor movargot ASSIST sxva enebsa da kulturebs da rogor gavitvaliswinot adgilobrivi situacia. danarti F gtavazobt pasuxebs TviTtestirebis kitxvebze, romlebic mocemulia me-11 TavSi ASSIST kitxvaris gamoyenebis kargi praqtika. danarti G Seicavs ASSIST-is Catarebis or scenars roluri TamaSebis nimusebs. ASSIST-Tan bmuli xanmokle intervencia nivtierebis saxifato da saziano moxmarebisas: saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis 1 ganmartavs, rogor unda davakavsirot ASSIST xanmokle intervenciastan, rata davexmarot klients nivtierebis moxmarebis SemcirebaSi an SewyvetaSi.

8 რა არის ASSIST? 7 2 ra aris ASSIST? alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skrining-testi (The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test ASSIST) SemuSavebuli iqna jandacvis msoflio organizaciis (WHO) egidit, adiqciis mkvlevarta da klinicistta saertasoriso jgufis mier, sazogadoebrivi jandacvis im mzime tvirtis pasuxad, rac msofliosi fsiqoaqtiur nivtierebata moxmarebas ukavsirdeba 3,4,5. testi Seadgines pirveladi jandacvis dawesebulebebsi gamosayeneblad, sadac klientta mier nivtierebis saxifato da zianis momtani moxmareba SesaZloa SeumCneveli darces, an gauaresdes. ASSIST (versia 3.1) 8-punqtiani kitxvaria da mas jandacvis musaki iyenebs klienttan samusaod. gamoiyeneba fanqari da qaraldi. proceduras daaxloebit 5-1 wuti swirdeba. ASSIST imgvarad Seadgines, rom yofiliyo kulturulad neitraluri da mravalgvar kulturul garemosi mosaxmari. gamoiyeneba SqvemoT CamoTvlili nivtierebebis moxmarebis skriningistvis: Tambaqos produqtebi alkoholi kanafi kokaini amfetaminis tipis stimulatorebi (ATS) sedativebi da Zilis abebi (benzodiazepinebi) halucinogenebi inhalantebi opioidebi sxva narkotikebi am kategoriasi moxvedril nivtierebata tipebis CamonaTvali, mat Soris zogi qucasi gavrcelebuli dasaxelebit, SegiZliaT ixilot boqssi 3. ASSIST gansazrvravs riskis qulas yoveli nivtierebis moxmarebistvis. es gamoiyeneba klientebtan ganxilvis (xanmokle intervenciis) dasawyebad mat mier nivtierebis moxmarebastan dakavsirebit. yoveli nivtierebistvis miniwebuli qula nawildeba riskis dabal zomier da maral kategoriebs Soris, rac, Tavis mxriv, gansazrvravs moxmarebis donidan gamomdinare yvelaze Sesafer intervencias ( mkurnalobas ar sawiroebs, xanmokle intervencia an gadamisamarteba specialisttan Sefasebisa da mkurnalobistvis ).

9 8 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST ASSIST klientisgan irebs informacias cxovrebis manzilze da agretve, bolo 3 Tvis ganmavlobasi nivtierebata moxmarebis da amastan dakavsirebuli problemebis Sesaxeb. ASSIST-s SeuZlia, gansazrvros nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebis diapazoni, mat Soris, mwvave intoqsikacia, regularuli moxmareba, damokidebuleba an marali riskis moxmareba da ineqciuri moxmarebis qceva. mokled, ASSIST moicavs Semdeg SekiTxvebs: kitxva 1 (k1) arkvevs, Tu ra nivtierebebs moixmarda klients cxovrebis manzilze. kitxva 2 (k2) arkvevs, ra sixsirit moixmarda klienti nivtierebas bolo 3 Tvis ganmavlobasi, rac gvicvenebs, Tu romeli nivtierebebi ganapirobebs yvelaze metad janmrtelobis amjamindel mdgomareobas. kitxva 3 (k3) arkvevs, ra sixsirit ucndeboda klients TiToeuli nivtierebis moxmarebis Zlier survili an motxovnileba bolo 3 Tvis ganmavlobasi. kitxva 4 (k4) arkvevs, bolo 3 Tvis ganmavlobasi ra sixsirit ucndeboda klients nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli janmrtelobis, socialuri, samartlebrivi Tu finansuri problemebi. kitxva 5 (k5) arkvevs, bolo 3 Tvis ganmavlobasi TiToeuli nivtierebis moxmareba ra sixsirit uslida xels klients nakisri movaleobebis SesrulebaSi. kitxva 6 (k6) arkvevs, rodisme vinme Tu SeSfoTebula klientis mier TiToeuli nivtierebis moxmarebastan dakavsirebit da rodis xdeboda es. kitxva 7 (k7) arkvevs, rodisme Tu ucdia klients nivtierebis moxmarebis Semcireba an Sewyveta, gamosvlia Tu ara es mcdeloba da ramdeni xnis win xdeboda es. kitxva 8 (k8) arkvevs, rodisme Tu mouxmaria klients nivtiereba ineqciurad da Tu es bolo dros moxda. ASSIST versia 3.1-is kitxvari SegiZliaT ixilot danartsi A, xolo damatebit informacias imis Sesaxeb, Tu rogor unda CaataroT gamokitxva da rogor unda dasvat TiToeuli kitxva, naxavt me-12 TavSi rogor CavataroT ASSISTgamokiTxva. danartsi G agretve mowodebulia ori savarjiso intervius scenari - nimusebi roluri TamaSisTvis. ertad arebuli es kitxvebi SesaZleblobas izleva, ganisazrvros rogoria klientis mier nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli riskis done, ramdenad saxifatoa moxmareba da ramdenad albaturia, rom moxmarebis gagrzeleba zianis momtani iqneba (axla an momavalsi). ASSIST-iT mirebuli qulebi Tu skalis SuaSia motavsebuli, isini savaraudod, acveneben nivtierebis saxifato an saziano moxmarebas ( zomieri riski ), ufro marali

10 რა არის ASSIST? qulebi ki - savaraudod Seesabameba nivtierebaze damokidebulebas ( marali riski ). damokidebulebas anu maral risks gansakutrebit ukavsirdeba kitxvebi moxmarebis aucileblobaze (k3), moxmarebis Semcirebis warumatebel mcdelobebze (k7) da nivtierebis ineqciur moxmarebaze (k8). qula gamoyvanilia k2-dan k7-mde mirebuli qulebis dajamebit. k8-ze gacemuli pasuxebi ar aris Setanili nivtierebis moxmarebis saerto qulis gamotvlasi, magram ineqciuri moxmareba riskis indikatoria. ineqciuri moxmareba (k8) gansakutrebit marali riskis qcevaa. is ukavsirdeba zedozirebis, damokidebulebis, sisxlit gadamdebi infeqciebis (rogoricaa aiv da C hepatiti) gazrdil albatobas da narkotikebtan dakavsirebul sxva ufro mzime problemebs. Tu klienti bolo 3 Tvis ganmavlobasi regularulad moixmarda narkotiks ineqciurad, masin, mas SesaZloa, daswirdes gadamisamarteba specialisttan Sefasebisa da mkurnalobistvis. am sakitxze damatebiti informacia mocemulia winamdebare saxelmzrvanelos me-14 da me- 15 TavebSi. 9

11 1 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST 3 ASSIST-is da mastan bmuli xanmokle intervenciis SemuSaveba ASSIST SemuSavda WHO-is mier adre Catarebul samusaoze dayrdnobit, rac miznad isaxavda alkoholis skriningis da xanmokle intervenciis gaumjobesebas alkoholis moxmarebastan dakavsirebul aslilobata gamosavleni testis (Alcohol Use Disorders Identification Test, AUDIT) ganvitarebis, validizaciis da popularizaciis gzit 6,7,8. AUDIT proeqtis mier alkoholis skriningis da xanmokle intervenciis metodis warmatebit popularizaciam da pirveladi jandacvis dawesebulebebsi alkoholtan dakavsirebuli problemebis efeqtianad Semcirebam Zlieri impulsi gaacina skriningi da intervencia sxva nivtierebebsa da mattan dakavsirebul problemebzec gaevrcelebinat; iq gamoyenebuli metodebi ki samodelod aires WHO ASSIST proeqtsi 9. arsebuli skrining-testebis pirveladi jandacvis dawesebulebebsi gamoyenebis SezRudvebze bolo dros makfersonma da hersma (McPherson and Hersh, 2) 1 da beiborma (25) 11 isaubres. bevri arsebuli instrumenti, rogoricaa damokidebulebis simzimis indeqsi (Addiction Severity Index, ASI) 12 da kombinirebuli saertasoriso sadiagnostiko interviudan arebuli nivtierebis avadmoxmarebis moduli ganvrcobili saxit (expanded Substance Abuse Module of the Composite International Diagnostic Interview, CIDI-SAM) 13 Tumca amomwuravia, magram mati Catareba did dros moitxovs da pirveladi jandacvis dawesebulebebsi es ver xerxdeba. meore mxriv, Cven xelt arsebuli zogi mokle instrumenti, rogoricaa narkotikebze morgebuli CAGE kitxvari (CAGE-Adapted to Include Drugs, CAGE-AID) 14, yuradrebas amaxvilebs nivtierebaze damokidebulebaze, rac naklebad gamosadegia saziano da saxifato moxmarebis armosacenad damokidebulebis armqone pirebsi. metic, TviT-angariSis skrining-testebs, kroskulturuli TvalsazrisiT, mteli rigi SezRudvebi aqvs. matgan umravlesoba SemuSavda amerikis SeerTebul StatebSi da ar aris nacvenebi mati sensitiuroba da specifikuroba sxva kulturul garemosi gamoyenebisas, arc fartod mirebuli gamxdara wels WHO-m SeimuSava ASSIST, rata: yofiliyo ufro swrafad Casatarebeli, vidre nivtierebis moxmarebis da nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli aslilobebis diagnostirebis arsebuli testebi; SesaZlo gamxdariyo ara mxolod alkoholis an Tambaqos, aramed yvela fsiqoaqtiuri nivtierebis skriningi;

12 ASSIST-ის და მასთან ბმული ხანმოკლე ინტერვენციის შემუშავება SesaZlebeli yofiliyo misi gamoyeneba pirveladi jandacvis dawesebulebebsi; Sesabamisi yofiliyo sxvadasxva kulturuli garemostvis; SesaZlebeli yofiliyo misi iolad mibma xanmokle intervenciaze. ASSIST-ma gaiara testirebis sami mtavari faza imis dasamtkiceblad, rom aris saimedo da validuri instrumenti saertasoriso gamoyenebistvis da SesaZlebelia misi mibma xanmokle intervenciaze. WHO ASSIST-proeqtis I faza 1997 da 1998 wlebsi mimdinareobda 3 da musavdeboda ASSIST-is pirveli versia (versia 1.). kitxvaris samusao varianti 12-punqtiani iyo. kitxvaris punqtebis sandooba da vargisoba Sefasda testretestis sandoobis kvlevit, romlebic Catarda avstraliasi, braziliasi, indoetsi, irlandiasi, israelsi, palestinis TviTmmarTvel olqebsi, puerto-rikosi, didi britanetis gaertianebul samefosi, CrdiloeT irlandiasa da zimbabvesi. qveynebis amgvari SerCeva uzrunvelyofda, rom kvlevis monawileebi kulturulad gansxvavebuli iqnebodnen ertmanetisgan da moxmarebis sxvadasxva paternebi eqnebodat. Sedegebma acvena, rom ASSIST sando da validuria; kvlevis monawileta gamoxmaurebebis safuzvelze kitxvari 8 punqtamde Semcirda (versia 2.) imis uzrunvelsayofad, rom yvela punqti iolad Casatarebeli da gasagebi yofiliyo. proeqtis II faza moicavda saertasoriso kvlevas, romelic Catarda ASSIST kitxvaris pirveladi jandacvisa da wamaldamokidebulebis sxvadasxva dawesebulebebsi gamoyenebis sandoobis Sesamowmeblad. validoba ikvlevs, zomavs Tu ara testi im konstruqtebsa da mdgomareobebs, romelta gazomvac aris ganzraxuli. kvleva mimdinareobda 2 da 22 wlebsi da Catarda avstraliasi, braziliasi, indoetsi, tailandsi, gaertianebul samefosi, amerikis SeerTebul StatebSi da zimbabvesi. monawileebi SeirCnen rogorc pirveladi jandacvis, aseve alkoholisa da narkotikebis momxmarebelta samkurnalo servisebidan, rata nivtierebis moxmarebis sxvadasxva paternis mqone pirebi satanadod yofiliyvnen warmodgenili. kvlevam acvena, rom ASSIST-s aqvs konkurebuli, konstruqtuli, prediqtuli da diskriminantuli validobis kargi macvenebeli, agretve, SeimuSavebs zrvrul qulebs dabali, zomieri da marali riskebisatvis 3, 15, 16. amis Sedegad mirebuli kitxvaris versia ASSIST v3. sabolood daixvewa da iqca ASSIST v3.1-ad, romelic jandacvisa da socialuri uzrunvelyofis dawesebulebebsi klinikuri miznebit gamoiyeneba, xolo versia 3.-is gamoyeneba rekomendebulia kvleviti miznebistvis. imavdroulad Catarebulma sapilote kvlevam acvena, rom pirveladi jandacvis dawesebulebebidan SerCeuli monawileebi amcirebdnen nivtierebis moxmarebas, Tu utardebodat mati ASSIST qulebis Sesabamisi xanmokle intervencia. kvlevis III faza moicavda randomizebul kontrolirebad kvlevas, romelic Seiswavlida ASSIST qulebidan gamomdinare xanmokle intervenciis efeqtianobas kanafis, kokainis, amfetaminis tipis stimulatorebis an 11

13 12 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST opioidebis zomieri riskis moxmarebisas 5. monawileebi SeirCnen pirveladi jandacvis dawesebulebebidan. eseni iyvnen pirebi, romlebtanac CamoTvlili nivtierebebidan ertistvis mainc testis qula zomieri riskis macveneblis farglebsi moeqca. kvleva Catarda 23-dan 27 wlamde avstraliasi, braziliasi, indoetsa da ass-si. xanmokle intervencia grzeldeboda 5-dan 15 wutamde, efuzneboda FRAMES models 17 da kombinirebuli iyo motivaciuri interviurebis teqnikebtan 18. is yuradrebas amaxvilebda personalizebul ukukavsirze monawilis ASSIST qulebis da mastan dakavsirebuli riskis Taobaze specialurad Seqmnili ASSIST ukukavsiris baratis mesveobit (ix. danarti C). xanmokle intervencia gazlierebuli iyo Sin wasarebi, TviTdaxmarebis Sesaxeb damoukideblad Sesaswavli informaciit 19. Sedegebma acvena, rom monawileebs, romlebic irebdnen xanmokle intervencias akrzaluli nivtierebebis moxmarebastan dakavsirebit, 3 Tvis Semdeg SesamCnevad SeumcirdaT ASSIST qulebi im sakontrolo monawileebtan SedarebiT, romlebsac xanmokle intervencia ar miuriat moxmarebul nivtierebebtan dakavsirebit. amas garda, monawileta 8%-ze meti acxadebda, rom cdilobda nivtierebis moxmarebis Semcirebas da izleoda pozitiur komentarebs xanmokle intervenciis Sedegebis Sesaxeb 5. informacia imis Sesaxeb, Tu rogor unda miebas xanmokle intervencia ASSIST qulebs, agretve SegiZliaT naxot: ASSIST-Tan bmuli xanmokle intervencia nivtierebis saxifato da saziano moxmarebisas: saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis 1.

14 4 nivtierebis ნივთიერების მოხმარების სკრინინგის ჩატარების საფუძველი moxmarebis skriningis Catarebis safuzveli 13 mtel msofliosi, sazogadoebrivi jandacvis sagrznoblad mzime tvirti fsiqoaqtiuri nivtierebebis moxmarebastanaa dakavsirebuli. 24 wlis SefasebiT, Tambaqos, alkoholis da akrzaluli narkotikebis wilad modis mtliani sikvdilobis 8.7%, 3.8% da.4% da SezRuduli SesaZleblobis gamo dakarguli cxovrebis wlebis (Disability Adjusted Life Years, DALY) 3.7%, 4.5% da.9%, Sesabamisad. 29 wlis globaluri janmrtelobis riskebis angarisis mixedvit, nivtierebis moxmareba msoflio masstabit sikvdilis da SesaZleblobebis SezRudvis gamomwvev 2 umtavres risk-faqtorta CamonaTvalSi Sedis 2. alkoholisa da sxva nivtierebebis saxifato da saziano moxmareba adamianebisa da mati ojaxebis winase mdgari mravali socialuri, finansuri, samartlebrivi da pirad urtiertobebsi arsebuli problemis risk-faqtoric aris. globalurad SeiniSneba mravali nivtierebis ertad an sxvadasxva dros moxmarebis mzardi tendencia, rac, savaraudod, riskebsac gazrdis. nivtierebis moxmareba da mastan dakavsirebuli riskebi SeiZleba warmovadginot kontinuumad, romelic iwyeba dabali riskit (isviati an araproblemuri moxmareba), gadadis zomier risksi (SedarebiT regularuli moxmareba) da Semdeg maral risksi (xsiri da marali riskis moxmareba). marali riskis an damokidebulebis mqone momxmareblebs eqimebi ufro iolad amoicnoben, vidre dabali an zomieri riskis mqone momxmarebels. Tumca, TavisTavad cxadia, rom damokidebuli moxmareba daavadebis mnisvnelovan tvirttan asocirdeba. aseve, arsebobs mtkicebulebebi, rom jandacvis sistemas SeiZleba ufro mzime tvirtad awveba aradamokidebuli, magram saziano an saxifato moxmareba, vidre damokidebuli moxmareba 21,22. Sesabamisad, ASSIST kitxvari sagangebod imgvarad aris Sedgenili, rom amoicnos da intervencia ganaxorcielos im adamianebtan, romlebic saxifatod moixmaren nivtierebas, rac, Tavis mxriv, SeiZleba iwvevdes zians, mat Soris, damokidebulebasi gadazrdis risks. skriningis mizania, adreul etapzeve gansazrvros janmrtelobis problemebi an risk-faqtorebi, sanam isini seriozul daavadebas an sxva problemebs gamoiwvevdnen. skriningi aris jandacvis dawesebulebebsi gasatarebeli saprevencio RonisZiebebis nawili 23,24. WHO-m gansazrvra rigi kriteriumebisa, romelze dayrdnobitac wydeba, Tu romeli samedicino mdgomareoba eqvemdebareba skrinings (boqsi 1). fsiqoaqtiuri nivtierebebis saxifato da sazianod moxmareba yvela am kriteriums esadageba da amdenad, nivtierebis moxmarebaze skriningi SeiZleba CaiTvalos pirvelad jandacvasi ukve arsebuli skrininguli RonisZiebebis gafartoebad.

15 14 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST boqsi 1 skriningis kriteriumebi mdgomareoba warmoadgens arsebit problemas, romelic gavlenas axdens calkeuli adamianebis da sazogadoebis janmrtelobasa da ketildreobaze. im klientebistvis, romelta skriningis Sedegi dadebitia, xelmisawvdomia misarebi mkurnaloba an intervenciebi. adreul identifikacias da intervencias uketesi Sedegi moaqvs, vidre mogvianebit dawyebul mkurnalobas. xelmisawvdomia Sesaferisi skrining-testi, romelic misarebia klientebistvis. skrining-testi gonivrul fasad unda iyos xelmisawvdomi.

16 ვის შეუძლია ASSIST-ის გამოყენება? 15 5 vis SeuZlia ASSIST-is gamoyeneba? ASSIST Sedgenilia pirveladi jandacvis personalis mier gamosayeneblad, Tumca, aseve sasargeblo armocnda nebismieri socialuri samsaxuris musakebistvis, romeltac SeiZleba samsaxurebrivad hqondet Sexeba nivtierebis saxifato an sazianod momxmareblebtan, an iset adamianebtan, visac nivtierebis moxmareba zianis gazrdili riskis qves ayenebs, Temis danarcen wevrebtan SedarebiT. aseti musakebi arian: Temis samedicino momsaxurebis musakebi, fsiqikuri janmrtelobis musakebi, eqtnebi, socialuri musakebi, eqimebi, Terapevtebi, fsiqologebi, axalgazrdul saqmeta musakebi, adgilobrivi musakebi, fsiqiatrebi, meanebi, bebiaqalebi, konsultantebi, probaciis samsaxuris oficrebi da narkotikebis da alkoholis saqmeta musakebi. SemdgomSi, saxelmzrvanelo, yovel matgans moixseniebs saerto terminit jandacvis musaki. pirveladi jandacvis musakebs gansakutrebit bevri SesaZlebloba aqvt, rom yoveldriurad Seamowmon uamravi juris adamiani yvelanair sayofacxovrebo problemastan dakavsirebit. isini informaciis sando wyaros warmoadgenen. ganvitarebul qveynebsi mosaxleobis daaxloebit 85% pirveladi jandacvis musaks weliwadsi ertxel mainc xvdeba. fsiqoaqtiuri nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebis winase mdgar klientebs, savaraudod, ufro xsiri konsultaciebic eqnebat. pirveladi jandacvis doneze warmoebul skrinings SeuZlia, gazardos iseti pirebis gamovlenis albatoba, romlebic nivtierebaze damokidebuli ar arian, magram mas saxifato da saziano saxit moixmaren. metia albatoba, rom isini intervenciaze kargad reagirebdnen. bevri gavrcelebuli janmrtelobis problema, romelic pirveladi jandacvis dawesebulebebsi gvxvdeba, SeiZleba ufro damzimdes fsiqoaqtiuri nivtierebis moxmarebit; skriningi ki izleva SesaZleblobas, klients alkoholis an sxva nivtierebis saxifato moxmarebis riskebi gaacno. arsebobs monacemebi imis Sesaxeb, rom, Tu pirveladi jandacvis musakebi gamoikitxaven nivtierebis moxmarebis risk-faqtorebis Sesaxeb, klientebi mattan meti mzaobit iwyeben saubars nivtierebis moxmarebastan dakavsirebul problemebze da meti entuziazmit ganixilaven nivtierebis moxmarebis qcevis Secvlis SesaZleblobas. umravlesoba ASSIST-s xut-at wuts andomebs da es procesi SeiZleba Cveulebriv konsultaciasic iyos CarTuli. SeiZleba testi Caataros servisis sxva warmomadgenelmac, sanam klienti medicinis musaks elodeba. samomavlod mosalodnelia, zogma klientma damoukideblad SeZlos ASSISTis eleqtronuli versiis Sevseba, Tumca, jer-jerobit ar momxdara ASSIST-is validizacia im saxit, rom klientma misi Sevseba damoukideblad SeZlos.

17 16 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST 6 romel klients unda Cautardes skriningi? ASSIST SeiZleba mravali gzit iqnes gamoyenebuli klientis Sesafaseblad nivtierebis moxmarebis TvalsazrisiT. idealur SemTxvevaSi, pirveladi jandacvis yvela klienti yovelwliurad unda Semowmdes nivtierebis moxmarebaze janmrtelobis xelsemwyobi skriningis programis farglebsi. es gansakutrebit iset dawesebulebebsia mnisvnelovani, sadac mosalodnelia, rom mis klientebs Soris marali iyos nivtierebis momxmarebelta xvedriti wili Temis danarcen warmomadgenlebtan SedarebT. asetebia, magalitad, universitetebis samedicino samsaxurebi, sqesobrivi gzit gadamdeb sneulebata klinikebi, seqsmusakebis simravlit gamorceuli arealebis samedicino samsaxurebi, fsiqikuri janmrtelobis samsaxurebi, patimarta gamokvlevis programebi da sxva pirveladi jandacvis samsaxurebi iset adgilebsi, sadac maralia nivtierebis moxmarebis gavrcelebis macvenebeli (boqsi 2). Tu jandacvis musakebi skrinings utareben mxolod mat, visac, mati mosazrebit, SeiZleba hqondet nivtierebis moxmarebis problemebi, mat SeiZleba gamorcet nivtierebis saxifato da saziano saxit momxmarebeli klientebi. mititebebi, Tu rogor unda dainergos skriningis programa jandacvis dawesebulebebsi, qvemot aris mocemuli. nivtierebis moxmareba, Cveulebriv, mozardobis asaksi iwyeba. es periodi SeiZleba ganvixilot, rogorc nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebis kritikuli etapi da Sesaferisi dro axalgazrda klientebis skriningis dasawyebad. zusti asaki, Tu rodidan unda daiwyos nivtierebis moxmarebaze regularuli skriningis Catareba, iqneba sxvadasxva - lokaluri gavrcelebis da moxmarebis paternebis Sesabamisad. mnisvnelovania, vicodet, rogoria Tanxmobis asaki im regionis iurisdiqciasi, sadac mocemuli instrumenti iqneba gamoyenebuli, da rogoria samartlebrivi motxovnebi dadgenilze ufro mcire asakis mozardebis skriningsa da intervenciastan dakavsirebit. mnisvnelovania arinisnos, rom dresdreobit ASSIST validizebulia mxolod mozrdil mosaxleobastan gamosayeneblad (18-dan 6 wlamde asakis). ASSISTma kargi kroskulturuli neitraloba gamoavlina da mosalodnelia, rom gamodges mozardebtan samusaodac. Tumca, am instrumentis stili da Sinaarsi, aseve is zrvruli qulebi, romlebic gansazrvravs klienti eqvemdebareba dabal, zomier Tu maral risks, SeiZleba ar iyos Sesaferisi mozardebtan gamosayeneblad. magalitad, mozrdili adamiani, romelic yovelkvireulad irebs alkohols dabali riskis donis Sesabamisi raodenobit, Tavisi qulebis mixedvit dabali riskis kategoriasi moxvdeba. xolo mozardi, romelic analogiurad svams, SesaZloa, bevrad ufro didi janmrtelobis da socialuri riskebis winase idges, Tumca, qulebis mixedvit mainc dabali riskis kategoriasi xvdebodes.

18 რომელ კლიენტს უნდა ჩაუტარდეს სკრინინგი? 17 boqsi 2 vis unda Cautardes skriningi idealur SemTxvevaSi, janmrtelobis xelsemwyobi skriningis programebsi CarTul yvela klients, adreuli mozrdilobis asakidan; im pirveladi jandacvis da jandacvis sxva dawesebulebebis klientebs, sadac savaraudod marali iqneba nivtierebis momxmarebelta xvedriti wili asetia veneriul sneulebata klinikebi, sauniversiteto jandacvis samsaxurebi, seqsmusakebis simravlit gamorceuli arealebis samedicino samsaxurebi da fsiqikuri janmrtelobis dawesebulebebi; klientebs, romelta Civilebic savaraudod aris/seizleba iyos dakavsirebuli nivtierebis moxmarebastan; axlad dapatimrebulebs, gansakutrebit mat, romelta danasaulebebic SeiZleba nivtierebis moxmarebas ukavsirdebodes a ; klientebs, romelta mdgomareobazec nivtierebis moxmareba negatiurad imoqmedebs; orsuli qalebi b. a nivtierebis moxmarebastan dakavsirebul danasaulebs Sorisaa: akrzaluli nivtierebit vawroba, avtomobilis martva nivtierebis zemoqmedebis qves, nivtierebis zemoqmedebisas Cadenili Zaladoba, qurdoba nivtierebis SesaZenad misi Semdgomi moxmarebis miznit da sxva. b miuxedavad imisa, rom orsuli qalebi marali riskis jgufs miekutvnebian, ASSIST-is gamoyeneba am jgufsi jer validizebuli ar aris.

19 18 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST 7 nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebi ASSIST pirveli skrining-testia, romelic moicavs yvela fsiqoaqtiur nivtierebas, mat Soris alkohols, Tambaqos da akrzalul narkotikebs, da SeuZlia, daexmaros jandacvis personals, daadginon klientis mier moxmarebul TiToeul nivtierebastan dakavsirebuli riskis done. Tumca nivtierebis moxmareba dakavsirebulia fizikuri da fsiqikuri janmrtelobis problemebtan, unda arinisnos isic, rom alkoholis da narkotikebis moxmarebis saxifato an saziano paternma momxmarebels SeiZleba agretve Seuqmnas seriozuli socialuri sizneleebic, rogoricaa problemebi ojaxtan, megobrebtan, kanontan, samsaxursi an saswavlebelsi, agretve finansebtan dakavsirebit. jandacvis musakebma unda icodnen, rom arsebobs ramdenime mizezi imisa, Tu ratom moixmaren adamianebi fsiqoaqtiur nivtierebebs. bevri adamiani ama Tu im nivtierebas moixmars imitom, rom mas momxmarebelze sasiamovno an sasurveli gavlena aqvs, sxvebi mat fizikuri Tu fsiqologiuri tkivilis CasaxSobad mimartaven. nivtiereba SeiZleba rarac sxva funqciit Tu ganzraxvitac moixmarebodes. magalitad, fsiqostimulatorebis momxmareblebi am nivtierebebs SeiZleba iyenebdnen TavianTi mirwevebis Tu monacemebis gasaumjobeseblad, gamosafxizleblad an wonasi dasaklebad. nebismier SemTxvevaSi, nivtierebis moxmarebis problemebi SeiZleba gacndes mwvave intoqsikaciis, regularuli moxmarebis an damokidebulebis gacenis Sedegad, aseve, im xerxis gamo, romlitac nivtiereba moixmareba. SesaZlebelia, pirovnebas yvela am mizezit gamowveuli problemebi hqondes. ASSIST imgvaradaa SemuSavebuli, rom gamoavlinos nivtierebis moxmarebis zemot naxseneb yvela paterntan dakavsirebuli problemebi. mwvave intoqsikacia mwvave intoqsikaciastan dakavsirebuli problemebi SeiZleba gacndes narkotikis moxmarebis erteuli epizodis Sedegadac da SeiZleba moicavdes: mwvave toqsikur efeqtebs, rogoricaa ataqsia, Rebineba, sicxe da abneva; zedozirebas da gonebis dakargvas; ubedur SemTxvevebs da sxeulis dazianebas; agresias da Zaladobas; daugegmav sqesobriv kavsirs da daucveli seqsis praqtikas; araprognozirebad qcevas.

20 regularuli moxmareba ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები 19 nivtierebis regularulad moxmarebam SeiZleba gamoiwvios fizikuri, fsiqikuri Tu socialuri xasiatis mravali problema. regularul moxmarebastan dakavsirebul problemata Sorisaa: specifikuri fizikuri da fsiqikuri janmrtelobis problemebi; tolerantoba; SfoTva, depresia, ganwyobis cvalebadoba, garizianebadoba; Zilis problemebi; finansuri sizneleebi; kriminaluri darrvevebi; problemebi pirad urtiertobebsi; problemebi regularul samusaos SesrulebaSi an swavlasi; kognituri problemebi daxsomebastan an yuradrebis koncentraciastan dakavsirebit. damokidebuli moxmareba damokidebulebis paternit nivtierebis moxmareba SeiZleba warmosobdes imave saxis problemebs, romlebic regularuli moxmarebisas SeimCneva, Tumca, SesaZloa, ufro mzime formebit vlindebodes. damokidebuleba, Cveulebriv, ukavsirdeba nivtierebis ufro xsir da adrindelze ufro didi dozebit moxmarebas. mastan dakavsirebul problemebs Sorisaa: gamoxatuli tolerantoba; mzime fizikuri da fsiqikuri janmrtelobis problemebi; mzardi disfunqcia yoveldriur yofasi; moxmarebis mzardi survili da ltolva; Cveulebrivi, roluri movaleobis Seusrulebloba; kriminaluri qceva; piradi urtiertobis ngreva; moxmarebis Sewyvetis siznele - moxmarebit gamowveuli problemebis miuxedavad; SesaZlo arkvetis simptomebi abstinenciis dros; moxmarebis gagrzeleba imis miuxedavad, rom es pirovnebas askarad gamoxatul zians ayenebs.

21 2 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST arkvetis simptomebi gansxvavdeba imis mixedvit, Tu ra narkotikitaa gamowveuli, magram metwilad moicavs ltolvas (fsiqoaqtiuri nivtierebis an mis mier gamowveuli efeqtebis mzafri survili), SfoTvas, garizianebadobas, gastronawlavur problemebs da Zilis darrvevas. simptomebi zogi narkotikistvis ufro mzimea, zogistvis naklebad mzime. alkoholis, benzodiazepinebis da opioidebis arkveta SesaZloa samedicino metvalyureobas moitxovdes, masin, roca sxva narkotikebis gaurtuleblad arkveta SeiZleba mxardamweri zrunvitac moxerxdes. Tu nivtierebis arkvetis sindromzea ewvi, am dros klientistvis ASSIST-is Catareba SeiZleba ar iyos gamartlebuli. imis mixedvit, Tu ramdenad mzimea arkvetis sindromi da ramdenad didi riski ukavsirdeba mas, klienti SeiZleba gadamisamartdes Sesabamis samsaxurtan, sadac mas SeeZleba, miiros Sesabamisi samedicino daxmareba da mkurnaloba, Tu amis sawiroeba eqneba. ineqciuri moxmarebis riskebi nebismieri narkotikis ineqciuri mireba mnisvnelovani risk-faqtoria da ukavsirdeba sxvadasxva saxis riskebs, romeltagan arsanisnia: damokidebulebis gacena zedozireba fsiqozebi sisxlzarrvebis dazianeba infeqcia adgilobrivi abscesebi da wylulebi sistemuri aiv C hepatiti resursi, romlebic xelmisawvdomia samedicino momsaxurebis musakebistvis ineqciis riskebis Sesaxeb klientistvis ukukavsiris misawodeblad, aris ineqciis riskebis barati (ix. danarti D). yvela klients, romelic amjamad moixmars nivtierebas ineqciurad, unda miewodos ukukavsiri ineqciis gamoyenebis Sesaxeb am baratis mesveobit. baratsi mocemulia SekiTxvebi ineqciis gamoyenebis qcevis Sesaxeb da aseve, rekomendacia aiv-sa da hepatitze testis Casatareblad.

22 ცალკეული ნივთიერებით გამოწვეული ჯანმრთელობის სპეციფიკური პრობლემები 21 8 calkeuli nivtierebit gamowveuli janmrtelobis specifikuri problemebi am TavSi mimovixlavt calkeuli nivtierebit gamowveul janmrtelobisa Tu sxva saxis specifikur problemebs. cxrilebsi CamoTvlili janmrtelobis riskebi, romlebic arebulia ASSIST ukukavsiris baratidan (ix. danarti C), gamoiyeneba klientebistvis ukukavsiris misawodeblad, rogorc xanmokle intervenciis nawili. ASSIST-is Camtarebeli jandacvis musakistvis mnisvnelovania, hqondes garkveuli codna, Tu ra gavlena aqvs konkretul nivtierebebs adamianze janmrtelobis, socialuri, samartlebrivi da finansuri TvalsazrisiT. es codna sasargeblo iqneba ASSIST kitxva 4-is dasmisas, romelic janmrtelobis, socialur, samartlebriv da finansur problemebs Seexeba, aseve, xanmokle intervenciis miwodebisas. Tumca aq mtavar yuradrebas nivtierebis moxmarebastan dakavsirebul janmrtelobis riskebze vamaxvilebt, mainc unda arinisnos, rom nivtierebis moxmareba aseve ukavsirdeba rig socialur, samartlebriv da finansur problemebs. zogi gavlena, romelic SeiZleba ama Tu im konkretul klients Seesatyvisebodes, SeiZleba arc iyos CamonaTvalSi Setanili. magalitad, asetia kriminogenuli zegavlena, rac nivtierebis moxmarebam gamoiwvia cixesi moxvedril samartaldamrrvevebsi, an socialuri Tu ojaxuri gavlena, rac SesaZloa nivtierebis moxmarebas moexdina ojaxisa da bavsvis samedicino servisebis klientebze. jandacvis musaki, romelic atarebs xolme ASSIST-s da awarmoebs mastan dakavsirebul xanmokle intervencias, unda icnobdes nivtierebis moxmarebis im Sedegebs, romlebic yvelaze metad miesadageba mis klienturas, da, Tu sawiroa, CarTos isini ASSIST-sa da mastan bmul xanmokle intervenciasi. Tambaqos produqtebi Tambaqos produqtebis moxmareba sazogadoebrivi jandacvis didi problema da msofliosi fsiqoaqtiur nivtierebata moxmarebastan dakavsirebuli sikvdilobis mtavari gamomwvevi mizezia. Tambaqos produqtebis moweva aris janmrtelobis mteli rigi seriozuli da xangrzlivi problemebis risk-faqtori. moweva aseve zrdis janmrtelobis sxva problemebis simzimes an risks, rogoricaa marali arteriuli wneva, diabeti da astma. pasiur mwevel bavsvebs janmrtelobis sxvadasxva problemis respiratoruli infeqciebis, alergiis da astmis gacenis riski emuqrebat. mweveli orsuli

23 22 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST qalebistvis maralia muclis moslis, naadrevi msobiarobis da mcirewoniani bavsvis gacenis riski. Tumca adamianebis umravlesoba Tambaqos mowevis gzit moixmars, Tambaqos produqtebis sxva xerxit moxmarebac, rogoricaa darewva an Seynosva, aseve dasneulebis gazrdil risktanaa dakavsirebuli. da bolos, pasiuri moweva aseve zrdis janmrtelobis problemata risks im adamianebistvis, romlebic Tavad ar ewevian. Tambaqos produqtebis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: naadrevi dabereba da kanis danaoweba arasaxarbielo fizikur formasi yofna da gaciebis an gripis Semdgom gamojanmrtelebis xangrzlivi periodi respiratoruli infeqciebi da astma marali wneva da Saqriani diabeti orsuli qalebistvis muclis mosla, naadrevi msobiaroba da mcirewoniani bavsvis gacena Tirkmlis daavadebebi qronikuli filtvis ukmarisobis daavadebebi, mat Soris, emfizema gulis daavadebebi, insulti da sisxlzarrvebis daavadebebi filtvis, Sardis bustis, ZuZus, piris, yelis da saylapavi milis kibo alkoholi alkoholis moxmareba aris farto speqtris janmrtelobis problemebis risk-faqtori. alkoholis saziano moxmareba naadrevi avadmyofobis, SesaZleblobebis SezRudvis da sikvdilis ert-erti umtavresi mizezia. alkoholis saxifato an saziano moxmarebas, da agretve, damokidebul moxmarebas aseve xsirad ukavsirdeba socialuri problemebi, romelta Sorisaa ojaxtan da megobrebtan urtiertobebis ngreva da swavlis an samsaxurebrivi saqmianobis gazneleba. maralsemosavlian qveynebsi Catarebuli kvlevebit gamovlinda, rom zogierti (45 welze meti asakis mamakacebi da menopauzis Semdgomi asakis qalebi) alkohols mcire dozit janmrtelobis mdgomareobis gamo moixmars, rac ukavsirdeba Suaxnis populaciasi asakis matebastan asocirebul gulis daavadebata gazrdis risks. yvelaze dabal riskad miicneva mamakacebistvis dresi sasualod 1 g da qalebistvis dresi 1 g-ze naklebi alkoholis mireba (magalitistvis, erti qila ludi Seicavs 13 g alkohols; 1 ml RvinoSi daaxloebit 9,5 g alkoholia; 35 ml distilirebuli 4%-iani spirti 11 g alkohols Seicavs). qalebs, romlebic alkohols orsulobis dros moixmaren, eqmnebat riski,

24 ცალკეული ნივთიერებით გამოწვეული ჯანმრთელობის სპეციფიკური პრობლემები 23 rom bavsvs eqneba msobiarobis defeqtebi, swavlis an qcevis sirtuleebi da tvinis ganvitarebis Seferxeba. regularuli smis Sedegad SeiZleba ganvitardes tolerantoba da damokidebuleba, xolo damokidebul msmelebs alkoholis moxmarebis Semcirebis an Sewyvetis SemTxvevaSi SeiZleba gaucndet arkvetis sindromebi. mzime alkoholis arkvetis mdgomareoba, TeTri cxelebit gartulebuli, moitxovs gadaudebel samedicino Carevas. arkvetis simptomebia tremori, oflianoba, SfoTva, gulisreva, Rebineba da fararati, uziloba, Tavis tkivili, marali wneva, halucinaciebi da kruncxvebi. alkoholis efeqtebis da riskis doneebis Sesaxeb damatebiti informaciis misarebad ix. Babor et al alkoholis saxifato raodenobit moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: nabaxusevi, agresiuli da Zaladobrivi qceva, ubeduri SemTxvevebi da sxeulis dazianeba, gulisreva da Rebineba seqsualuri aqtivobis daqveiteba da naadrevi dabereba sawmlis monelebis problemebi, wylulebi, pankreasis anteba da marali wneva SfoTva da depresia, sirtuleebi urtiertobebsi, finansuri da samsaxurebrivi problemebi daxsomebis da problemebis gadawris sizneleebi orsul qalebsi bavsvis samsobiaro travmebi da Tavis tvinis defeqtebi Tavis tvinis permanentuli dazianeba, rac iwvevs mexsierebis dakargvas, kognitur deficitebs da dezorientacias insulti, kuntebis da nervebis dazianeba RviZlis da pankreasis daavadebebi piris, yelis da ZuZus kibo suicidi kanafi kanafi msofliosi yvelaze fartod moxmarebuli akrzaluli narkotikia. martalia, SeiZleba, kanafi zedozirebis da mowamvlis mizezi gaxdes, magram sikvdilis albatoba mxolod kanafit intoqsikaciit Zalian dabalia, Tumca sxva narkotikebtan kombinaciit SeiZleba zedozireba da sikvdili gamoiwvios. yvela SemTxvevaSi, kanafis moxmarebas janmrtelobaze mravali uaryofiti gavlena aqvs. orsulobis dros kanafis moxmarebas isetive efeqti aqvs dedasa da bavsvze, rogoric Tambaqos wevas, da SeuZlia, daamzimos da

25 24 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST gaartulos ukve arsebul iset daavadebata mdgomareoba, rogoricaa marali wneva, gulis daavadebebi, respiratoruli daavadebebi da zogi tipis simsivne. kanafis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: yuradrebis da motivaciis problemebi SfoTva, paranoia, panika da depresia daxsomebis da problemebis gadawris unaris daqveiteba marali wneva astma da bronqiti fsiqozuri simptomebi da fsiqozebi, gansakutrebit mattvis, visac Sizofreniis piradi an ojaxuri istoria aqvs gulis daavadebebi da filtvis qronikuli ukmarisobis daavadebebi zeda sasuntqi gzebis da yelis kibo kokaini kokaini stimulatori narkotikia da misi moxmareba fizikuri da fsiqikuri janmrtelobis mraval problemastan aris dakavsirebuli. axlavs toqsikuri gartulebebis da uecari sikvdilis mnisvnelovani riski, gansakutrebit, gulsisxlzarrvta sistemaze kokainis zemoqmedebis Sedegad. kokainis moxmareba ukavsirdeba sarisko qcevebs, mat Soris, marali riskis ineqciur moxmarebas da daucvel seqss, rac momxmareblebs da mat partniorebs sqesobrivi gzit gadamdebi da sisxlit gadamdebi daavadebebit dasneulebis marali riskis qves aqcevs. kokainis efeqti swrafad dgeba da SeiZleba SedarebiT swrafadac gaiaros, rac SesaZloa am narkotikis momxmareblebsi acendes erti mirebisas nivtierebis mravaljer moxmarebis tendencias. kokaini agretve acens Zlier ltolvas, rac SeiZleba am narkotikis sul ramdenjerme moxmarebitac ki Camoyalibdes da SesaZloa, mzime kokainur damokidebulebasi gadaizardos. kokainis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: Zilis gazneleba, gulis friali, Tavis tkivilebi da wonasi kleba dabujeba, Cxvletebi, gawebili kani, kanis fxana an CiCqvna intensiuri ltolva da cxovrebis stilit gamowveuli stresi ubeduri SemTxvevebi, sxeulis dazianeba da finansuri problemebi guneb-ganwyobis cvalebadoba SfoTva, depresia da mania

26 ცალკეული ნივთიერებით გამოწვეული ჯანმრთელობის სპეციფიკური პრობლემები 25 paranoia, iracionaluri azrebi da mexsierebis problemebi agresiuli da Zaladobrivi qceva fsiqozebi marali dozebis ganmeorebiti moxmarebis Semdeg gul-sisxlzarrvta mwvave mdgomareobit gamowveuli uecari sikvdili amfetaminis tipis stimulatorebi (ATS) amfetaminis tipis stimulatorebi moicavs amfetamins, deqsamfetamins, metamfetamins da eqstazis (MDMA). miuxedavad imisa, rom garkveulwilad kokainis msgavs efeqtebs iwvevs, narkotikebis am klass kokainisgan gansxvavebuli farmakologiuri profili aqvs da misi moxmareba SeiZleba mravalnairi fizikuri da fsiqikuri problemis gamomwvevi gaxdes. arsebobs mzardi monacemebi imisa, rom zogi ATS tvinis ujredebs azianebs. amas garda, amfetamins xangrzlivi da marali dozit moxmareba aris arasakmarisi kvebis risk-faqtori, ramac Tavis mxriv SeiZleba gamoiwvios tvinis ujredebis permanentuli dazianeba. ATS-is regularul moxmarebastan agretve xsirad aris dakavsirebulil socialuri problemebi, mat Soris, urtiertobebis sizneleebi, finansuri sizneleebi, samsaxurtan da swavlastan dakavsirebuli sizneleebi. ATS-is regularul moxmarebas ukavsirdeba guneb-ganwyobis cvalebadobac da zogi momxmarebeli arnisnavs drota ganmavlobasi fsiqikuri janmrtelobis iseti problemebis gauaresebas, rogoricaa depresia da garizianebadoba amfetaminis tipis stimulatorebis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: Zilis gazneleba, madis da wonis dakargva, dehidracia da infeqciebis sawinarmdego imunitetis daqveiteba kriwis Sekvra, Tavis tkivilebi da kuntebis tkivilebi guneb-ganwyobis cvalebadoba SfoTva, depresia, ajitacia, mania da panika tremori, gulis wyvetili ritmi da qosini koncentraciis da daxsomebis gazneleba paranoia, agresiuli da Zaladobrivi qceva fsiqozi marali dozebis ganmeorebiti moxmarebis Semdeg tvinis ujredebis permanentuli dazianeba RviZlis dazianeba, insulti da gul-sisxlzarrvta mwvave mdgomareobit gamowveuli uecari sikvdili

27 26 ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ ტესტი ASSIST inhalantebi inhalantebsi Sedis yvela aqroladi gamxsneli, romelta SesunTqva Sesa- Zlebelia, imis miuxedavad, rom Tavad nivtierebebs SeiZleba sruliad sxvadasxva farmakologiuri moqmedeba hqondes. yvelaze xsirad moxmarebul aqrolad nivtierebebs Sorisaa benzini, gamxsnelebi, weboebi, aerozolebi, benzolis Semcveli lakebi da toluolis Semcveli weboebi an sarebavis gamzaveblebi. zogan amilis nitritsa da malxen gazsac moixmaren. yvelaze ufro gavrcelebuli xerxia misi konteineridan SesunTqva, Tumca zogi SeiZleba celofanis parkidanac SeisunTqavdes. moklevadiani efeqtebia gulisreva, Rebineba, Tavis tkivili da fararati. marali dozebi SeiZleba iwvevdes lurlurs, dezorientacias, areul azrebs, bodvas, sisustes, tremors, Tavis tkivils da vizualur halucinaciebs. gadametebit moxmarebam SeiZleba gamoiwvios gulis ukmarisobit sikvdili an koma. sazogadod, inhalantebs metwilad axalgazrdebi moixmaren eqsperi mentirebis miznit da im mizezit, rom isini iolad xelmisawvdomia. amgvari moxmareba SeiZleba didi xnis ganmavlobasi arc grzeldebodes. Tumca, arsebobs iset adamianta jgufebi, romlebic inhalantebs mozrdil asaksic moixmaren, zogjer amis mizezia sxva nivtierebebis uqonloba da kulturuli wnexi. inhalantebs, rogorc wesi, ar gacniat damokidebulebis gacenis marali tendencia, rac nisnavs, rom sxva nivtierebebtan SedarebiT, nakleb saalbatoa, momxmarebels inhalantze damokidebuleba gaucndes. Tumca, inhalantebis moxmareba dakavsirebulia mraval mwvave da qronikul mzime SedegTan. inhalantebis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: gripis msgavsi simptomebi, sinusiti da cxviridan sisxlis dena gulisreva da Rebineba, sawmlis mounelebloba, kuwis wylulebi da fararati Tavbrusxveva da halucinaciebi, gulisreva, Zilianoba, dezorientacia da mxedvelobis dabindva Tavis tkivilebi, ubeduri SemTxvevebi da sxeulis dazianeba, araprognozirebadi da sasisi qceva gaznelebuli koordinacia, Senelebuli reaqciebi da JangbadiT sxeulis cudad momarageba mexsierebis dakargva, abneva, depresia, agresia da ukiduresi darliloba bodva, gulyra, koma da organoebis dazianeba (guli, filtvebi, RviZli, Tirkmelebi) sikvdili gulis ukmarisobis mizezit

28 ცალკეული ნივთიერებით გამოწვეული ჯანმრთელობის სპეციფიკური პრობლემები sedativebi da Zilis abebi 27 sedativebi da Zilis abebi moicavs benzodiazepinebs da mis monatesave naertebs, magram ara neirolefsiur sasualebebs. es SeiZleba iyos eqimis mier danisnuli medikamentebi, magram, amis miuxedavad, SeiZleba momxmarebels problemebi Seuqmnas, mit ufro masin, Tu mat danisnulze ufro xsirad an ufro marali dozit moixmaren. zogadad, ASSIST mxolod im problemebis dasadgenad gamoiyeneba, rasac danisnul dozebze meti raodenobit mireba iwvevs. rogorc wesi, benzodiazepinebi pacientebs enisnebat Zilis gaznelebis, SfoTviTi an guneb-ganwyobis aslilobebis, travmis, qirurgiuli procedurebis, konkretuli nivtierebis arkvetis, gulyrebis da kuntebis tkivilebis SemTxvevaSi. sedativebsa da Zilis abebsi Sedis diazepami, temazepami, alprazolami, klonazepami, flunitrazepami, zolpidemi, midazolami da fenobarbitali. es ar aris amomwuravi CamonaTvali da Seicavs mxolod farmakologiur saxelebs. ASSIST-is Camtarebeli jandacvis musakebi unda gaecnon mati qveynistvis relevanturi sedativebis da sazile abebis savawro dasaxelebebs. sedativebis an sazile abebis mimart tolerantoba da matze damokidebulebis gacena mosalodnelia moxmarebis mokle periodis Semdegac da am wamlebis arkvetas SeiZleba ukiduresad arasasiamovno procesi mohyves. arkvetis simptomebi moicavs mzime SfoTvasa da panikas, uzilobas, depresias, Tavis tkivils, oflianobas da cxelebas, gulisrevasa da Rebinebas, kruncxvebs. benzodiazepinebis zedozirebit sikvdili naklebad savaraudoa, Tu is calke miireba. magram sxva nivtierebebtan kombinirebisas, rogoricaa magalitad, alkoholi, paracetamoli, antidepresantebi an opioidebi, zedozirebisa da sikvdilis riski mnisvnelovnad izrdeba. sedativebis da Zilis abebis moxmarebastan dakavsirebuli riskebi: Zilianoba, Tavbrusxveva da abneva koncentraciis da daxsomebis problemebi gulisreva, Tavis tkivili da barbacit siaruli Zilis problemebi SfoTva da depresia tolerantoba da damokidebuleba xanmokle moxmarebis Semdeg mzime arkvetis simptomebi zedozireba da sikvdili, Tu moxmarebuli iqna alkoholtan, opioidebtan an sxva depresant wamlebtan ertad